Opinie: 'Waarom zou gratis openbaar vervoer beperkt moeten blijven tot zondagstoeristen en koopjesjagers?'

'In meer dan 20 Europese steden is gratis openbaar vervoer vandaag al realiteit', schrijft Tom De Meester (PVDA). 'Waarom maken we er hier dan geen werk van?'

Dit opiniestuk verscheen eerder op Knack.be

Het gaat van kwaad naar erger met het openbaar vervoer in Gent. Tram 4 naar Moscou verdwijnt omdat er geen geld is voor nieuwe sporen. Zelfs voor de Veldstraat heeft De Lijn geen budget, ook al liggen de kapotte kasseien tussen de tramsporen er levensgevaarlijk bij. Een heraanleg komt er ten vroegste in... 2022.

Trein, tram en bus weten in Gent nauwelijks 9 procent van de bevolking te bekoren. Dat is lamentabel. Van de 150 grootste Europese steden zijn er 130 die het beter doen dan Gent, leert de databank van het European Platform on Mobility Management. Budapest, Tallin, Helsinki, Genua of Kopenhagen scoren vér boven de 30 procent.

Mobiliteitsrevolutie

Een duurzame mobiliteitsrevolutie kan maar slagen als er ambitieus geïnvesteerd wordt in klantvriendelijk en ecologisch openbaar vervoer. Terwijl ecohoofdstad Kopenhagen trots uitpakt met het beste openbaar vervoersnet van Europa, bengelt Gent helemaal onderaan de rankings.

Waarom zou gratis openbaar vervoer beperkt moeten blijven tot zondagstoeristen en koopjesjagers?

De voorbije 15 jaar werd er in Gent welgeteld twee kilometer tramspoor aangelegd. Het Gentse stadsbestuur wijst met een beschuldigende vinger naar oppositiepartij N-VA die sinds 2014 broodnodige investeringen op Vlaams niveau blokkeert. Maar Open Vld en SP.A zaten evengoed tien jaar lang in de Vlaamse regering zonder dat er in Gent één meter tramspoor werd gelegd. Dat de Gentse mobiliteit in de knoop zit is de historische verantwoordelijkheid van álle bestuurspartijen.

Gratis openbaar vervoer: wie durft?

Het stuur moet over. Luchtvervuiling heeft een nefaste invloed op de gezondheid, er zijn onderzoeken die spreken over een verlies van negen levensmaanden. 'Als we het openbaar vervoer in Gent nu eens gratis zouden maken?', stelde ik onlangs voor op een kopstukkendebat in de Gentse Vooruit. Buitenlandse voorbeelden, van Aubagne tot Tallin, bewijzen dat gratis openbaar vervoer de gedroomde hefboom is om een ecologische transportrevolutie te realiseren. Reizigers maken massaal en enthousiast gebruik van bus en tram als dat zonder ticket kan.

N-VA-lijsttrekker Anneleen Van Bossuyt lust er alvast geen pap van. 'Gratis openbaar vervoer bestaat niet', aldus Van Bossuyt. Hoezo? Op koopzondagen is het openbaar vervoer in Gent nu al gratis. Gratis bestaat wél. En het werkt. Méér mensen laten de auto thuis als tram en bus gratis rijden. Waarom breiden we dat succes niet uit naar doordeweekse dagen? Waarom zou gratis openbaar vervoer beperkt moeten blijven tot zondagstoeristen en koopjesjagers?

Merkwaardig genoeg kantte ook Elke Decruynaere, co-lijsttrekker van het SP.A-Groen-kartel, zich uitdrukkelijk tegen het voorstel van de PVDA. Nochtans is aantrekkelijk ecologisch openbaar vervoer het perfecte sluitstuk van een duurzaam mobiliteitsbeleid. 'Het Gentse openbaar vervoer heeft onvoldoende potentie en capaciteit', zegt Johan De Mol, mobiliteitsexpert van de UGent. 'Als men de wagen steeds verder uit de stad wil, dan heb je alternatieven nodig.' Ook voor de gerenommeerde Deense stadsgeograaf Christian Wichmann Matthiessen, verbonden aan de Universiteit van Kopenhagen, moet het Gentse circulatieplan 'hand in hand gaan' met ambitieuze investeringen in het Gentse openbaar vervoer.

Tallin: zonder ticket op de tram

In meer dan 20 Europese steden is gratis openbaar vervoer vandaag al realiteit. Na een volksreferendum in 2013 maakte Tallinn, de hoofdstad van Estland, het openbaar vervoer gratis, om de strijd aan te binden met luchtvervuiling en klimaatopwarming. Gevolg: het aandeel van het openbaar vervoer in de modal splitsteeg met een volle 8 procent. Winkelstraten herleefden en jonge gezinnen trokken naar de stad, verleid door ticketvrije trams en bussen. Het gratis open vervoer gaf gezinnen financiële ademruimte, werkzoekenden kregen een duwtje in de rug. De ecologische transportrevolutie maakte Tallin gezonder, leefbaarder en veiliger. Het succes is zo groot dat héél Estland vanaf 1 juli gratis busvervoer krijgt.

In Aubagne, dichtbij Marseille, rijden de 100.000 inwoners al sinds 2009 helemaal gratis met de bus. Een sociale en ecologische maatregel, aldus burgemeester Daniël Fontaine (PCF). 'Je moet keuzes durven maken'. Resultaat: de reizigersaantallen verdubbelden. Ook in Duinkerken wordt het openbaar vervoer vanaf 1 september helemaal gratis. 'Met nauwelijks 5 procent van alle verplaatsingen doet het openbaar vervoer in Duinkerken het vandaag barslecht', legt burgemeester Patrice Vergriete uit. 'We moeten een déclic maken.'

Strijd tegen luchtvervuiling

In Duitsland is de luchtvervuiling in de grote steden zo groot dat de overheid geen andere oplossing meer ziet dan gratis openbaar vervoer. Nog dit jaar starten proefprojecten in Bonn, Essen en Mannheim, onder druk van de Europese Commissie die met boetes dreigt als de luchtvervuiling niet wordt aangepakt. In 130 Europese steden is de luchtkwaliteit levensbedreigend. Gevolg: 400.000 doden per jaar en een gezondheidsfactuur die oploopt tot meer dan 20 miljard euro. Van dat bedrag kun je aardig wat gratis trams en bussen betalen.

Ook Parijs heeft het helemaal gehad met de dagelijkse smog. Burgemeester Anne Hidalgo wil in navolging van Tallinn het hele openbare vervoersnet in Parijs gratis maken. "Het volstaat gewoon niet om het openbaar vervoer uit te breiden, de frequentie te verbeteren, en te investeren in comfort en service. Om het openbaar vervoer te verbeteren moeten we ook de tarieven durven herdenken."

Als gratis openbaar vervoer vandaag al kan in Aubagne en Tallin, als Duinkerken en Bonn staan te popelen om het in te voeren, dan kan Gent, als sociaal-ecologische stad van morgen, toch niet achterblijven?

Hoezo, onbetaalbaar?

Blijft over: de kostprijs. 'Gratis openbaar vervoer is onbetaalbaar', klonk het bij Open VLD-lijsttrekker Mathias De Clercq op het kopstukkendebat in de Vooruit. Echt? Was het niet Open VLD die onlangs het voorstel lanceerde om in Gent een toeristische kabelbaan neer te poten tussen het Sint-Pieters-station en de Ghelamco-arena? Experten schatten de kostprijs van de liberale luchttram op 100 tot 150 miljoen euro.

Vandaag investeert de Stad Gent jaarlijks 460.000 euro in gratis openbaar vervoer op 15 koopzondagen. Een slordige 30.000 euro per dag is dat. Reken voor een vol jaar op 11 miljoen euro. Dat is een pak minder dan de 150 miljoen euro die Mathias De Clercq veil heeft voor zijn luchtkasteel.

11 miljoen euro is best een haalbaar bedrag. Je moet er niet eens de belastingen voor verhogen. Het Mobiliteitsbedrijf van de Stad Gent haalt jaarlijks 30 miljoen euro inkomsten uit parkeergeld en boetes. Als we dat geld nu eens zouden investeren in gratis openbaar vervoer?

Wat is onze gezondheid waard?

Bovendien moet je ook de terugverdieneffecten in rekening brengen. Heeft Mathias De Clercq al eens nagedacht over de maatschappelijke kostprijs van de klimaatopwarming en de gezondheidsimpact van luchtvervuiling? Van astma tot kanker: fijn stof en luchtvervuiling zijn killers. Vandaag treffen we roetdeeltjes aan in de urine van schoolgaande kinderen: is dat ons geen investering waard in aantrekkelijk, gratis, ecologisch openbaar vervoer?

Gratis openbaar vervoer geeft mensen een verleidelijk alternatief voor de auto, geeft een boost aan de leefbaarheid van de stad, maakt de stad een pak gezonder, haalt tonnen CO2 uit de lucht, verkort de files, versterkt de koopkracht, trekt jonge gezinnen aan en stimuleert de lokale economie.

Waar wachten we nog op?

 

Tom De Meester is lijsttrekker van de PVDA in Gent.